Nr. 317 - zondag 28 december 2025 (week 52)
Mijn museum-6-daagse (3): De schildersfamilie Ter Borch
LAATSTE
ZES AFLEVERINGEN
316. MIJN MUSEUM-6-DAAGSE (2):
KUNSTENAARSDORPEN - HET JAAR 1913 (14/12/2025)
315. MIJN MUSEUM-6-DAAGSE (1):
THUIS IN DE
17e EEUW (07/12/2025)
314. 'DE
BORSTPARTIJ ROEPT VRAGEN OP'; DE
ONBEKENDE MEESTER I.S. (09/11/2025)
313. TWEEDE
KAMER 2025: IK STEMDE TEGEN TRUMP (02/11/2025)
312: CHATTEN MET CHATGPT:
VROUWENSCHRIK OP DE VROUWENWEG? (07/09/2025)
311. 'WIJ
STAAN HIER OOK MAAR'; STEPHAN BALKENHOL IN DE KUNSTHAL
(06/07/2025)
Het vervolg van mijn ‘museum-challenge’, 6
tentoonstellingen
bezoeken in evenveel opeenvolgende vrije dagen in mijn agenda; dagen
die geheel
blanco stonden en dus alle ruimte boden voor cultuurgenot.
Dagen dat ik toch niets anders te doen had, had ik
ook
kunnen zeggen. De challenge kwam mede voort uit mijn balorigheid over
een
chagrijnige novembermaand, zoals ik schreef in de @voor-vorige
aflevering. Een
tentoonstelling, of soms maar één kunstwerk daaruit, kan een dag
opfleuren.
Links: Museum de
Fundatie, met het markante ‘ei’ op het dak;
rechts: Sassenstraat 21 in Zwolle, woonhuis van de Ter Borchs,
met plaquette in
de gevel op de eerste verdieping ter ere van Gesina en Gerard jr.
Was de kunstenaarsfamilie Ter Borch nou maar
afkomstig
geweest uit Amsterdam of Leiden, of in ieder geval uit Holland! Dan
waren ze nu
net zo wereldberoemd geweest als Rembrandt, Steen, Hals en Vermeer.
Maar ze
woonden in Zwolle, wat in hun tijd niet veel meer was dan een
provincieplaatsje.
Daardoor krijg ik meestal als antwoord: ‘Wie??’
als ik zeg
dat ik naar een tentoonstelling van de Ter Borchs geweest ben. Die
uitgebreide
expositie, getiteld: ‘Thuis bij Ter Borch – kunstenaarsfamilie in Zwolle’,
loopt
momenteel in @Museum de Fundatie in die stad.
De stamvader van de familie, Gerard ter Borch de
Oude
(1582/3 – 1662) moet ooit gedroomd hebben van een loopbaan als
schilder. Maar om
den brode moest hij een – gelukkig behoorlijk lucratieve – ambtelijke
functie
aannemen als convooi- en licentmeester. Die termen sloegen
respectievelijk op
vergoedingen voor het begeleiden van koopvaardijschepen door
oorlogsschepen, en
betalingen voor vergunningen om handel te drijven met vijandelijke
landen.
Termen uit een woelige tijd vol oorlogen…
Gerard had in totaal 13 kinderen uit 3
huwelijken en leerde
al die kinderen (voor zover ze niet als zuigeling of peuter overleden
waren) tekenen
en schilderen. Dat bleef niet zonder resultaat: Van 5 kinderen, ook uit
3
huwelijken, zijn er op deze tentoonstelling werken te zien.
Gerard ter Borch de Jonge (1617-1681) is daarvan
de bekendste,
en ook de enige die zijn vaders droom heeft kunnen waarmaken en
beroepsschilder
werd. De andere 4 kinderen waren: Anna (1622-1679), Gesina (1631-1690),
Harmen
(1638-1677), en Moses (1645-1667). Ze waren enthousiaste
amateurkunstenaars –
en portretteerden niet zelden elkaar.
Gerard de Jonge woonde en werkte van ca. 1654 –
ca. 1674 in
Deventer, indertijd ook niet het centrum van de wereld. Behalve dat hij
een
gewaardeerd portretschilder was, schopte hij het daar tot een van de 48
‘gemeensmannen’,
die een vinger in de pap hadden bij het stadsbestuur.
De Fundatie is weer zo’n museum waar je wel foto’s
mag
maken, maar ze niet publiceren op het Web. Gelukkig voorziet de
Wikipedia wel
ruimschoots in Ter Borch’s. Vooral in Gerard junior is de Wiki ruim
gesorteerd.
Ik doe een kleine greep uit de online-encyclopedie; het zijn allemaal
schilderijen die ook op de tentoonstelling te zien. Daardoor kan ik er
een hele
FHM’s aan wijden, in plaats van een halve, zoals ik van plan was.
Gerard ter Borch de Jonge, De ratificatie van het verdrag van
Munster (1648)
Collectie:
Rijksmuseum Amsterdam,
overgenomen van Wikipedia
– Gerard ter Borch II
Gerard ter
Borch jr. reisde in 1646 mee met de delegatie van
de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden naar het Duitse Münster, waar de
vredesonderhandelingen met Spanje plaatsvonden. Deze zouden 2 jaar
duren en zouden
een einde maken aan de Tachtigjarige Oorlog, eindelijk!
Nederland stuurde een heel flinke delegatie van 27
man,
zoals te zien is op dit groepsportret, waar ze vereeuwigd staan met een
ongeveer even grote delegatie van de tegenpartij.
Ook Gerard ter Borch zelf staat erop. Hij beeldde
zichzelf
af helemaal aan de linkerrand van het schilderij, en kijkt als het ware
om een
hoekje van de lijst heen. Met een wat besmuikte blik, zo lijkt het,
alsof hij
zich eigenlijk een beetje schaamt voor zijn selfie op het schilderij.
Hij was zelf
geen onderhandelaar, maar alleen maar een portretteur. Aan de andere
kant: hij
was er wel bij, zoveel is zeker.
Een ander schilderij van hem, gemaakt ter
gelegenheid van die
vredesmissie, heb ik al eens als illustratie gebruikt voor een pagina
op mijn
site over Constantijn Huygens’ ‘Zedeprinten’. Die pagina
ging over de vele valkuilen
van het diplomatieke leven in die tijd.
Collectie: Rijksmuseum Amsterdam, overgenomen van Wikipedia
(E) – Gerard ter Borch II
Zelfportret Moses ter
Borch, ca. 1660/1, op ca. 15-jarige
leeftijd dus
Foto: Rijksmuseum Amsterdam, overgenomen van Wikipedia –
Mozes
ter Borch
Moses was de benjamin van de familie, om in
Bijbelse namen
te blijven; de laatstgeborene van de 13. Hij portretteerde zichzelf op
erg
jonge leeftijd: ca. 15 jaar.
Een veelbelovend schilder, maar hij mocht niet oud
worden. Ten
tijde van wat de geschiedenis inging als de Tweede Engelse Oorlog
(1665-1667)
monsterde hij aan bij de marine. In juli 1667 raakte hij gewond bij de
slag om
Fort Landguard bij Felixstowe aan de Engelse Noordzeekust. 10 dagen
later
stierf hij aan zijn verwondingen.
Gesina ter Borch,
poepende kinderen (ca. 1649/50)
Foto: Rijksmuseum Amsterdam, overgenomen van Wikipedia –
Gesina
ter Borch
Gesina was, behalve beeldend kunstenaar, ook
schrijfster en
dichteres. Zij stelde (poëzie)albums samen en tekende veel
straattaferelen in
Zwolle, en huiselijke taferelen, zoals dit, met een wat ongebruikelijk
onderwerp.
Zij woonde haar hele leven in het huis aan de
Sassenstraat
en legde daar een grote verzameling van tekeningen door haar vader,
broers, zusters
en haarzelf. De collectie bleef 2 eeuwen in de familie en belandde
uiteindelijk
in het Rijksmuseum. Dank zij Gesine weten we over deze
kunstenaarsfamilie veel
meer dan over menig andere schilder uit dat tijdperk.
Waar de meeste najaarstentoonstellingen de deuren
meteen na
de kerstvakantie sluiten, is ‘Thuis bij Ter Borch – kunstenaarsfamilie
in
Zwolle’ ook nog de hele januarimaand en op zondag 1 februari te
bewonderen Reserveren
van tickets voor Museum de Fundatie is niet verplicht, maar kán
wel. De
Museumkaart is geldig.
PS:
Net als ik op de middag voor kerstavond dit stuk
zit te
typen, is de tentoonstelling over de Ter Borchs op tv in AVROTROS’
museumprogramma ‘Nu te zien’, ingeleid door Bart Rutten van het
Centraal Museum
in Utrecht.
Hoe kan ik dat trouwens zien, als ik zit te typen?
Ik ben
altijd met 2 à 3 dingen tegelijk bezig. De tv staat ingeschakeld, met
het
geluid zacht en de ondertiteling aan, waar ik dan ook nog met een half
oog naar
kijk. Het gebeurt niet vaak dat ik uitgerekend iets zie waar ik net
over zit te
schrijven, maar op deze kerstavondmiddag doet zich zo’n zeldzame
gelegenheid
voor.
Mijn onderwijzer op de basisschool vond al dat ik
veel te
snel was afgeleid. Maar ik werp tegen dat wie snel is afgeleid, meestal
ook heel
snel naar iets wordt toegeleid. Dat moet het laatste woord maar zijn
van de
jaargang MMXXV van FHM’s.
FHM
28 december 2025
Er geweest: zaterdag 22 november 2025
