In de herfst van 2007 deed ik in Krakkemikkige krakeling en Randstadrail, the movie voor het laatst verslag over het in die titel genoemde lightrailproject. Dat je er een movie kon schieten, was een mijlpaal; immers maandenlang hadden de Randstadraillightrailvoertuigen stilgestaan in plaats van te moveren.
Na anderhalf jaar geploeter en gemodder werd er eindelijk een volledige dienst gereden op de drie Randstadraillijnen: RR3 (Loosduinen – Zoetermeer Oosterheem), RR 4 (Den Haag De Uithof – Zoetermeer ‘Krakeling’) en EL (Den Haag CS – Rotterdam Hofplein; de ErasmusLijn, ofwel: de voormalige Hofpleinlijn).
Anno 2008 publiceerde ik alleen deze foto-van-de-week van de Erasmuslijn, met het onderschrift:
'Kan ik er nog bij?' Als de Statentunnel, het nieuwe materieel, de busbaan Rodenrijs - Zoetermeer en het station Berkel Westpolder eindelijk opgeleverd worden, gaat deze tak van Randstadrail misschien eens wat meer doen dan lege stoelen verplaatsen
En nu is het dan zover dat Berkel Westpolder open is en het nieuwe Bombardier-materieel (soms) rijdt. Voortzetting daarom van onze RaRailReeks die begon in 2006. Er is toch weer genoeg te vertellen. We doen dat in maar liefst zeven hoofdjes; dit wordt nu weer eens een serieus, lang achtergrondartikel, en niet zo maar wat filmpjes en plaatjes:
BERKEL WESTPOLDER FEESTELOOS GEOPEND
BERKEL: NIEUW, OUD EN ERTUSSENIN
QBUZZ: KUBUS, KJOEBAZZ OF KWIBUS?
POOT VAN BERKEL, ZORO: VROME WENSEN
RODENRIJS VERLOOR BERKEL
BOMBARDIER STAAT VOORNAMELIJK STIL
DE VERVOERSCIJFERS
RANDSTADRAIL, ALLE VOORGAANDE ARTIKELEN
Feesteloos, het is het lievelingswoord van uw dienaar, die het hele bestaan soms feesteloos vindt, zeker in een week die begon met de meest depressieve maandag van het jaar, volgens een Britse professor, en ook nog eens gevolgd werd door de diepste meteorologische depressie van de eeuw. 'Feesteloos' is ook volop van toepassing op de opening van Berkel Westpolder. Ik beleef het mee op zaterdagmiddag 24 januari 2009. Het station, of liever de Randstadrailhalte, is al een paar weken officieus stopplaats, maar gaat nu dan toch echt open.
Berkel Westpolder is aangelegd in het gat van 3,5 kilometer dat gaapte tussen Pijnacker Zuid en Rodenrijs (v/h Berkel-Rodenrijs). Het ligt iets dichter bij Rodenrijs (1,5 km) dan bij Pijnacker Zuid (2 km).
Als ik aan kom rijden, valt me op dat de wegeninfrastructuur in deze contreien eerder klaar was dan het OV-gebeuren. Randstadrail kruist ongelijkvloers diverse wegen die door nog leeg laagland getrokken zijn, waaronder de N470.
Station Berkel Westpolder zelf is weer zo’n architectonische product dat niet geschikt is om over naar huis te schrijven, laat staan om erover op Internet te schrijven. Aan weerszijden van de baan twee eenvoudige abri’s annex stationshallen in onbestemde kleuren. De stationsomgeving is vanzelfsprekend nog niet af. En ik kan er vandaag nog niet uitchecken met mijn chipkaart. Deze hele lijn heeft trouwens een status aparte; het is de enige metrolijn van RET waarop na 29 januari 2009 nog papieren kaartjes geldig zijn – maar de chipkaart, dat is een ander koppijndossier.
Het weer werkt ook niet mee, op deze feestdag. Het is echt een middag voor nare poepkleurtjes: de vette zeeklei van Berkel, de donkere nieuwbouw, het dichte wolkendek waarachter de zon een nauwelijks geslaagde poging doet om tevoorschijn te komen. Dat wordt weer PhotoShoppen!
‘Zuidwaarts’, staat in zwierige handschriftletters op het stationsgebouwtje waar ik zojuist ben uitgekomen. Aan de andere kant staat ‘Noordwaarts’ in hetzelfde lettertype – daar ga ik vanuit; ik ben vergeten, het te verifiëren. Nou heb ik niets tegen die woorden; ik gebruik ze zelf ook heel vaak, ongeveer even vaak als ‘Oostwaarts’ en ‘Westwaarts’; mooie, ouderwetse woorden. Maar ik had er toch liever ‘Richting Rotterdam’, respectievelijk ‘Richting Den Haag’ op zien staan, gezien het oriëntatievermogen en de aardrijkskundige kennis van de doorsnee-reiziger.
Kijk je hier oostwaarts, dan zie je huizen, die nu lekker dicht bij hoogwaardig OV liggen. Westwaarts ligt een kale kleivlakte. Hier speelt zich het openingsfeest af. Dit valt wat tegen. Er is een stellage gebouwd, een soort glijbaan, van vijf meter hoog. Kinderen zeilen daarvan af op een plastic vlotje, of zoiets, zo te zien. Henk Patat staat erbij, als feest voor het maagdarmkanaal. Dat is alles. Ik had toch minstens verwacht dat heel de gemeente Lansingerland (een recente fusie van de drie B’s: Berkel, Bergschenhoek en Bleiswijk) één zee van uitgelaten feestvierenden zou zijn, omdat de gemeente nu een tweede halte heeft voor Randstadrail.
Geveinsd enthousiaste kreten van kinderen weerklinken, die zeker niet ondankbaar willen zijn tegenover hun ouders die ze naar deze attractie hebben meegenomen. ‘Leuk pap, leuk mam, maar mogen we nou weer thuis verder met onze Wii spelen?’, hoor ik ze denken.
Eigenlijk ben ik 3,5 dag te laat. Dit station is al écht, écht heel officieel heel erg ontzettend feestelijk geopend met een groot, knallend vuurwerk. Ik las het op onze bijna-naamgenoot De Digitale tram, die er wel op tijd bij was, dinsdagavond; helaas, helaas, die pret gemist.
Oostwaarts, dus, vanaf station Westpolder. We betreden dan de wijk van die naam, die deel uitmaakt van een VINEX-zone die ca. 15.000 inwoners moet gaan tellen. ‘Eigentijds wonen in Bolwerk-Oost fase 3’, zegt een reclamebord, wit op rood. ‘UITVERKOCHT’, staat er wit op groen overheen. Ze zijn nogal gewild, zo te zien. Blijkbaar is mijn hekel aan dit soort buurten een rare eigenaardigheid van mijzelf.
Het is hier toch weer hetzelfde als wat je overal ziet: 21e-eeuwse huizen die eruitzien als 20ste. Wat je maar eigentijds noemt! Kijk, ze hebben net zulke erkertjes als vanwaaruit onze oma naar ons stond uit te kijken, als we zondags op bezoek kwamen.
Wel aardig is die waterplas, midden in de wijk. Minder aardig is die plas onder de glijbaan, die uitgerekend op het laagste punt is aangelegd. Op het speelterrein wordt gevoetbald. ‘Ga nou mee’, zegt een klein jongetje, ‘naar dat nieuwe treinenstation. Daar is feest. Ze hebben daar, dan kun je, dat je hoe heet dat nou …’ (in zijn enthousiasme valt hij over zijn woorden) ‘…van een hele hoge berg, en dan ga je, dat je er met een sleetje van kunt afglijden. Kom nou gauw, straks is het voorbij, dan zijn ze weg!’ Maar zijn vriendjes negeren hem en blijven verdiept in het voetbalspel. Hij staat sipjes toe te kijken. Wat let hem om er alleen op af te gaan?
Toch ergens wel knap, hoe ze die oude, 20ste-eeuwse wijken nabouwen, nabauwen, in die VINEX-zones. Hier, bijvoorbeeld. Ik zie rijtjeshuizen, krek uit 1979. Dit is echt knap. Er zitten vochtplekken aan de gevel, of ze er al dertig jaar staan. De stoeptegels liggen in kuilen; er zit hier en daar mos tussen en overal zie je het milde verval van wat niet gloednieuw meer is. Echt heel subtiel, hoe ze dat zo overtuigend voor elkaar krijgen, een nieuwe wijk oud te laten lijken!
Maar wacht eens even, dit is écht een oudere wijk! Ik nader het oude dorp van Berkel. Daar hadden ze me toch tuk, dat moet ik toegeven. Dit is een oude wijk die lijkt op een nieuwe die op een oude lijkt. Ik kan er moeilijk aan wennen, dat historiserend bouwen.
Het oude dorp van Berkel is het oude dorp niet meer, want sinds kort voorzien van moderne winkelgalerijen en –passages. Dat moet dan natuurlijk weer voor die bewoners van quasi-oude wijken als Westpolder, die hun boodschappen niet willen doen in écht-oude dorpswinkels. Het leven in VINEX-land is knap gecompliceerd. Ik wil eigenlijk wel weg van hier, nu.
Wat doe je in Lansingerland (50.000 inwoners) als je niet in de buurt woont van die twee lightrailhaltes? Tot en met 13 december 2008 pakte je de streekbus van Connexxion. Vanaf die datum gebruik je de Qbuzz, een nieuwe deelnemer aan het grote OV-concessiespel.
Ze rijden met mooie, nieuwe bussen; grijs, zoals rond Rotterdam is voorgeschreven. In het centrum van Berkel pak ik lijn 170. Die kruist de HSL-baan en rijdt vervolgens door Bergschenhoek en door de Rotterdamse wijk Hillegersberg naar Rotterdam CS.
Qbuzz is in het leven geroepen door Rob van Holten en Leon Struijk, twee ex-toplieden van Connexxion. NS heeft een aandeel van 49% in deze nieuwe onderneming. Daar is Connexxion verschrikkelijk boos over, want Qbuzz zou zich daardoor met staatssteun meester maken van HUN concessies; oneerlijke concurrentie! Connexxion heeft er tien rechtszaken over gevoerd en verloren. Als slecht verliezer weigerden ze in te schrijven op concessies waarvoor ook Qbuzz kandidaat was. Zo kreeg Qbuzz twee concessiegebieden in de schoot geworpen: Rijnmond en Zuidoost Friesland.
Die twee concessies liggen een kilometer of 200 uit elkaar. Maar Qbuzz zal vermoedelijk niet rusten voordat ze één aaneengesloten gebied hebben, in dit van Risk afgekeken bordspel.
Qbuzz, dat mag je van die twee bazen uitspreken als Kubus, Kwibus of Kjoebazz, al naar gelang je ritme- en taalgevoel. Maar die Q staat natuurlijk voor Qualiteit. Dat blijf ik toch een raadsel vinden van dat concessiegedoe. Zowel de directeuren als de managers als de chauffeurs van Qbuzz komen van Connexxion (die laatsten zijn nl. verplicht overgenomen), maar toch gaat Qbuzz meer kwaliteit leveren dan hun boze stiefmoeder.
Voor de regio Rotterdam heb ik er het volste vertrouwen in. Rayonchef is immers Gijs van Laviere. Die ken ik nog uit de tijd dat hij dezelfde functie had bij ZWN, één van de voorlopers van Connexxion. Ik kruiste in dit stukje uit 1998 de degens met hem over het verslechterde busvervoer naar Ter Aar, waar ik toen gemeenteambtenaar was (en niet eens belast met taken op het gebied van verkeer en vervoer; ik bemoeide me ermee als ervaringsdeskundige).
Laat-maar-vieren, noemde ik hem toen altijd (je had ook Modderman: Modder-maar-an). Ik heb die zeldzame hork indertijd een lesje in klantvriendelijkheid gegeven dat hij in vette letters op zijn CV heeft kunnen zetten. Het was meer aan mij dan aan hem te danken, dat het uiteindelijk nog goed kwam met het OV naar Ter Aar. En zie, tegenwoordig bestaat de gemeente Ter Aar niet meer, evenmin als ZWN, maar die bus die ik toen bedacht heb, lijn 182, rijdt nog steeds. En niet voor niets; hij zit altijd vol.
Ik dwaal af, waar een ritje met lijn 170 wel aanleiding toe geeft. Het gaat langzaam en de rit is saai. Na Hillegersberg raken we onvermijdelijk verstrikt in de zaterdagfiles van automobilisten die in Rotterdam willen winkelen. Ruim 35 minuten na het vertrek uit Berkel sta ik op het Weena. Dat moet sneller, vindt ook de gemeente Lansingerland.
Wildersekade
Lansingerland heette ooit: De B-driehoek. Het was een stuk niemandsland tussen Zoetermeer, Den Haag en Rotterdam, dat na de eeuwwisseling snel volgebouwd werd. B was de beginletter van die drie dorpen, maar de mensen moeten ook aan de B van Bermuda gedacht hebben.
OV-plannen raken nog wel eens spoorloos, in dit gebied. De HSL rijdt er dwars doorheen, al zie ik vanmiddag (een andere middag dan daarnet) zelfs geen proeftrein (maar ook dat is een ander koppijndossier). Hij loopt rakelings tussen Berkel en Bergschenhoek door en passeert Bleiswijk op iets grotere afstand. Er is een plan geweest, Randstadrail een zijtak te geven langs die HSL-baan: de ‘Poot van Berkel’. Die had mooi doorgetrokken kunnen worden naar Zoetermeer. Dan had je een ZoRo-verbinding gehad; rechtstreeks van Zoetermeer naar Rotterdam. Het stond lang op verschillende verlanglijstjes. Maar het mocht niet zo wezen; bezuiniging.
Toen bedachten ze een snelbusbaan langs de HSL, van Zoetermeer naar Rodenrijs, waar je zou kunnen overstappen van bus op Randstadrail. Altijd minder gunstig dan een directe railverbinding, maar beter dan niets. Die busbaan ligt er echter ook nog niet. Hij had in 2008 klaar moeten zijn. Maar Nimby’s staken een spaak in het buswiel. Ik snap niet waarom; de omgeving is daar toch al verpest door de HSL. Het wordt op zijn vroegst 2011.
En ondertussen klinkt gemurmureer in de gemeente Lansingerland. Je hebt hier gewoon hartstikke slecht OV, als je tenminste niet op loopafstand woont van één van die twee Randstadrailstations: Berkel Westpolder en Rodenrijs. Zonder auto ben je hier mooi gesjochten.
Van station Rodenrijs loop ik naar de HSL-baan, een wandeling van een stijf kwartiertje, via polderwegen die Bonfut heten en Wildersekade (Wilders z’n kade?). Een aardig wandelingetje, onder dreiging van regen en met een fraaie regenboog boven de weilanden. Buurtbewoners willen geen bus in deze parkachtige omgeving. Maar volgens de ontwerpers van het busbaanproject kan hij wel ‘ingepast’ worden; we wachten het af.
Die HSL-baan ligt er mooi bij, dat moet gezegd. Wat was het mooi geweest als er een lightrailbaan naast had gelegen! Randstadrail blijft het project van de gemiste kansen.
Hier dan station Rodenrijs, dat een eeuw lang Berkel-Rodenrijs heeft geheten. Het station is onlangs 300 meter zuidwaarts verplaatst. Het oude stationsgebouw is al sinds heel lang restaurant, maar ondervindt geen concurrentie van het Stationskoffiehuis, dat ook al heel lang een gewoon woonhuis is.
Dit nieuwe station ziet er nu wel fraai uit, in tegenstelling tot Berkel Westpolder. Op de achtergrond het oude stationsgebouw.
Enkele jaren geleden bestelde de RET bij Bombardier in Duitsland 22 nieuwe metrostellen voor de Randstadraillijn - die in 2010 hopelijk van Den Haag CS helemaal door zal lopen tot Rotterdam Slinge. Die stellen zijn inmiddels afgeleverd, maar staan voornamelijk stil op de werkplaats Leidschendam, waar je ze in ieder geval nog kunt fotograferen in het voorbijgaan.
Toch smaakte ik één keer in drie middagen het genoegen, erin te zitten. De nieuwe Bombardiers zijn dubbelgelede metrostellen met een kleine honderd zitplaatsen. Het zijn de jongere zusjes van de 5300’en en 5400’en die in de periode 1998-2002 zijn ingestroomd. Ze hebben comfortabele, donkerrode banken in plaats van die harde, gifgroene plastic krengen. Ze zullen die oude 5200’en uit de vroege jaren 80 snel doen vergeten.
Maar ze komen nog maar zelden op de baan. Voorlopig doen we het nog met de 5200’s. Die lijken sneller dan de Bombardiers. Maar dat is gezichtsbedrog. Het komt alleen maar door hun heftige geschud, hun gerammel en hun gierende straaljagergeluiden; die geven een valse indruk van grote snelheid. Het stelt niets voor; snel naar de sloop met die krengen!
Heeft het project Randstadrail nu eigenlijk zin gehad? Het had tienduizenden reizigers uit de auto moeten lokken, die mooie blauwwitte voertuigen in. Volgens een bericht dat ik laatst ontving van iemand die goed is ingevoerd in het Haagse OV, is dat niet gelukt. Per saldo zijn er evenveel OV-reizigers de auto in gepest als automobilisten verleid tot het OV. Voeg daarbij, dat de exploitatie van Randstadrail veel duurder uitpakt dan voorzien, dan mag je toch wel van een mislukking spreken, aldus mijn zegsman.
HTM en Stadsgewest Haaglanden rapporteerden laatst echter een zeer spectaculaire stijging van het aantal passagiers op de Zoetermeerlijnen RR3 en RR4. Maar daarbij lijken koeien met kippen vergeleken te zijn. Men vergeleek de stand van heden met die van begin 2008, toen de ontsporingen en het vervangend busvervoer nog vers in het geheugen lagen, en de reputatie van Randstadrail op een dieptepunt verkeerde. En men vergeleek de huidige Zoetermeerlijn, inclusief Oosterheemtak, met die van NS, die die tak nog niet had.
Goed, als Randstadrail in Zoetermeer inderdaad een succes is; als die officiële reizigersstatistieken allemaal kloppen, des te beter. Maar de voormalige Hofpleinlijn doet echt geen moer; lege treinen langs lege stations. Hopelijk trekt het vervoer wat aan als de Randstadrailvoertuigen in september van dit jaar Rotterdam CS als eindpunt krijgen, via de Statentunnel. RET verwacht op den duur 47.000 reizigers per dag, waaruit wel blijkt dat je ook optimisme kunt overdrijven; het zou neerkomen op een stijging van ca. 400%. Deze site houdt je op de hoogte van de ontwikkelingen.
Frans Mensonides
13 februari 2009, lichtelijk aangevuld op 26/03
Er geweest: zaterdag 24 en donderdag 29 januari 2009; donderdag 5 februari 2009.
© Frans Mensonides, Leiden, 2009