LAATSTE
ZES AFLEVERINGEN
308.DE PEPER- EN ZOUTTEST: VALKUILEN BIJ EEN SOLLICITATIEGESPREK (06/04/2025)
307. JAN MANKES, WOUDSTERWEG, VERSTILLING EN
STRIJD (23/03/2025)
306. 'ROKEN
ALS EEN SCHOORSTEEN"; CHINESE VRIJHEID
IN MUSEUM NO HERO (10/11/2025)
305. 'WAKE,
SLEEP, DREAM, REPEAT'; KORTSLAPER DOET TENTOONSTELLING 'SLAAP' IN
AMERSFOORT
(20/10/2024)
304. CORONA,
COVID EN COPILOT (20/08/2024)
303. PAARDENBILLEN
EN -TRAMS; BREITNER IN SINGER (04/08/2024)
(1) Recent in het Neanderthal gevonden beenderen van
neanderthalers
(2) Achtung!
(3) Het gelaat van deze vrouw is gereconstrueerd naar haar
schedel, die gevonden is op Gibraltar.
Ik had me nooit afgevraagd waar het Neanderthal lag, totdat
ik het vorige zomer, bij mijn D-ticket-reizen in Duitsland, ergens las. Het
ligt 10 km ten oosten van Düsseldorf, en het is een vallei waar de Düssel, een
zijrivier van de Rijn, doorheen stroomt. Daar ontdekten arbeiders in 1856 in
een grot beenderen van onze uitgestorven neven en nichten, die tegenwoordig aangeduid
worden met de term: neanderthalers.
Die leefden niet alleen in het Neanderthal, maar waren
verspreid over grote delen van het aardoppervlak. Onder meer kwamen ze voor in Doggerland,
dat ooit lag waar nu de Noordzee is. Een paar jaar geleden wijdde ik een
FHM’etje aan een tentoonstelling in het Rijksmuseum van Oudheden over dat verzonken
land en zijn bewoners.
Tijdens een nieuwe Duitslandreis dit voorjaar (waarover ik
nog ga schrijven op de rubriek De digitale reiziger) toog ik naar het
Neanderthal. Op de plek van die grot staat nu een uitzichttorren vol informatie
over de Neanderthaler. Die toren heb ik, nog steeds niet voor 100% genezen van
mijn acrofobie, maar niet beklommen. Het bijbehorende Neanderthal Museum, een
paarhonderd meter verderop, heb ik wel bezocht.
Museumbezoeken in Duitsland zijn vaak knap taaie ervaringen,
met die grote lappen tekst die je, staande op vermoeide voeten, maar tot je
moet zien te nemen. Zodra je weer buiten staat, ben je de rode draad al kwijt.
Ik probeer er hieronder maar het beste van te maken. Ik zou tussen haakjes de
laatste moeten zijn om me te beklagen over te lange teksten…
Helaas tref je de helderheid en overzichtelijkheid die
Nederlandse musea en tentoonstellingen meestal kenmerken, niet aan over de
grens met Duitsland. Dat is wel het geval met 2 andere museumtrends uit ons
land: het in de watten leggen van overgevoelige naturen onder de
museumbezoekers en de ongeschreven wet dat
het vertoonde allemaal wel ‘woke’ en inclusief moet zijn.
Een voorbeeld van het eerste, het emotioneel pamperen van de
bezoeker, zie je meteen al aan het begin van de tentoonstelling (2). Blijf weg
van tentoonstellingsonderdelen met lichtflitsen als je daar niet tegen kunt, en
zet de koptelefoon met nóg langere teksten ook maar niet op als je overgevoelig
bent of geëmotioneerd zou kunnen raken
door de thema’s die behandeld zouden kunnen worden.
‘Beklim de toren niet als je last hebt van hoogtevrees’, die
goede raad mis ik eigenlijk nog, maar dat had ik zelf al bedacht.
Naast neanderthaler-mannen in de kracht van hun leven had je
ook neanderthaler-vrouwen en zelfs neanderthaler-kinderen en -bejaarden. Dat is
nogal wiedes, maar in het verleden werden neanderthalers in boeken en musea
meestal afgebeeld als wat stoere en grimmige kerels.
het Neanderthal Museum wil dat stereotype doorbreken. Het RMO
deed dat al in de tentoonstelling over Doggerland, door de heel vriendelijke en
goedlachse neanderthaler-man Krijn ten tonele te voeren. Maar dit museum in
Duitsland pakt uit met beelden van vrouwen (3).
(4): Geen neanderthaler
(5): Een neanderthaler en een homo sapiens,
beide 40.000 jaar oud. Zo heel erg veel verschilden we niet van elkaar.
(6): Het Neanderthal in de 19e eeuw. De naam van de schilder ben ik helaas
vergeten te noteren.
Nee, dit (4) is zelf geen neanderthaler, doch een 17e-eeuwse
homo sapiens. Het is wel de naamgever van het Neanderthal, en daarmee ook
via-via van de neanderthaler. Het is Joachim Neander (1650-1680), gereformeerd
predikant, rector van een gymnasium en in zijn vrije uren componist en dichter.
Zijn vader had Neumann als achternaam, maar vertaalde zijn naam naar het
Grieks: Neander. Die merkwaardige gewoonte uit die tijd om je naam te verlatijnsen
of te vergrieksen heeft ook geleid tot mijn familienaam.
Joachim Neander zwierf graag rond in wat nu naar hem het Neanderthal
heet, en schreef er gedichten over. Dat is een aardig weetje: een ‘nieuwe’ (zij
het alreeds uitgestorven) mens werd ontdekt in het dal, genoemd naar iemand die
eigenlijk Nieuwe Man heette.
Naar aanleiding van die vondst in 1856 brak er een
controverse uit in de wetenschappelijke wereld. De arbeiders die de beenderen
gevonden hadden, haalden Johann Carl Fuhlrott erbij, een onderwijzer en natuuronderzoeker
uit een ander dal: Wuppertal. Die pleegde er overleg over met Hermann
Schaaffhausen, professor in de anatomie in Bonn.
Beide geleerden waren het er al snel over eens: deze botten waren afkomstig van
een tot dan toe nog onbekende mensensoort uit het verre verleden, de ijstijd.
Hun verhaal werd echter niet geloofd door andere wetenschappers. Een uitgestorven
oermens, dat was in strijd met het scheppingsverhaal in de Bijbel. Het was in
het decennium dat Charles Darwin een steen in de vijver zou werpen met zijn
evolutietheorie, maar ook die kon aanvankelijk op weinig begrip en sympathie
rekenen.
Pas tegen het eind van de 19e eeuw kwam vast te staan dat
Fuhlrott en Schaaffhausen gelijk hadden. Fuhlroth was al overleden in 1877 en
heeft zijn rehabilitatie niet meer mogen meemaken. Dit verhaal lijkt wel heel
erg op dat over de astronomische ontdekkingen van Galilei, waarover ik het
laatst had in Pisa.
Het museum werpt in een van de teksten de hoogst importante vraag
op, of alle neanderthalers zich wel identificeerden als man óf vrouw, één van
beiden, dus. Ik kan me niet voorstellen dat Fuhlroth en Schaaffhausen zich
daarover ooit het hoofd gebroken hebben. Een duidelijk antwoord op die vraag
wordt in het museum ook niet gegeven. En dat lijkt me ook heel moeilijk, gezien
het feit dat de neanderthalers geen teksten nagelaten hebben. Ze kenden wel
gesproken taal, maar geen schrift.
We hebben alleen archeologische vondsten. Maar wat zeggen
die, vraagt het museum zich af. Hoe zeker kun je ervan zijn dat een gevonden
speer aan een man heeft toebehoord, en een halsketting aan een vrouw? Altijd
weer die stereotypen…
We hebben allemaal nog een restje neanderthaler in onze
genen; onze voorouders hadden soms een slippertje met neanderthalers. Daardoor
durf ik de gok wel te wagen dat de neanderthalers voldoende leken op ons, homo
sapiens, om ook mensen in de gelederen te hebben die zich noch man, noch vrouw
voelden. Of hun stamgenoten daar dan net zo hysterisch op gereageerd hebben als
sommige conservatieven heden ten dage, dat zullen we dan weer niet weten.
Er wordt in dit museum sterk benadrukt dat neanderthalers erg
sociale wezens waren, die leefden in kleine, hechte gemeenschappen. Zieke en
gewonde stamleden werden verzorgd, overledenen begraven. Voor kannibalisme
onder neanderthalers is geen bewijs, al zijn er wel aanwijzingen.
Dat geeft dan weer een heel ander beeld dan dat van de vreedzame, schier arcadisch
levende neanderthaler, dat overal doorklinkt in het overvloedige tekstmateriaal
in dit museum. Er klinkt van alles door in die teksten, zonder dat ik er
helemaal de vinger op kan leggen.
De neanderthalers zijn vermoedelijk uitgestorven door klimaatverandering.
Het klinkt als een waarschuwing voor de klimaat-Apocalyps die ons mensen boven
het hoofd hangt. Maar misschien hoor ík dat er maar in, en ligt dat helemaal
aan mij.
Die klimaatramp doet dat in ieder geval niet: aan mij
liggen. Ik kwam hier zoals op al mijn vakantiebestemmingen per OV, en niet per
auto of vliegtuig (om andere redenen dan om de wereld te redden).
Wie ook per OV naar het Neanderthal Museum wil: Je kunt er vanaf
Düsseldorf Hbf komen met de S-Bahnlijn S8 richting Wuppertal-Oberbarmen of
Hagen. Na een korte rit stap je uit op station Hochdahl. Daarvandaan bereik je
het museum met een groene wandeling van een minuut of 20 door het Neanderthal.
FHM
25 mei 2025
Er geweest: dinsdag 6 mei 2025
