Twee gebeurtenissen lokten mij naar het Westland voor enkele middagen bussen en wandelen. Het waren de opening van OV-knoopunt Leyenburg in Den Haag en de oprichting van de website Westlandrail. Verslag in twee delen, waarvan dit, het eerste, gewijd is aan het OV.
OV-Knooppunt Leyenburg. Keert het Westland de bus de rug toe?
Op zondag 27 april 2008 opende het OV-knooppunt Den Haag Leyenburg zijn poorten, die uit niet veel meer bestaan dan een afdak van 200 meter lang en twee meter breed. Bij het ziekenhuis Leyenburg in Den Haag Zuid-West, dat tegenwoordig trouwens ‘Haga-ziekenhuis locatie Leyweg’ genoemd wil worden, komt Randstadraillijn RR4 tezamen met HTM-tramlijn 6 en een complete vloot stads- en streekbussen.
Gedurende de afgelopen jaren zijn vrijwel alle Connexxion-buslijnen uit het Westland ingekort tot overstappunten in Den Haag Zuid-West. Bij opening van OV-knooppunt Leyenburg sneuvelden er nog een paar doorgaande lijnen naar het centrum en de hoofdstations van Den Haag. Alleen lijn 30 rijdt nu nog door naar Den Haag CS. ‘Aantakken’ is verder het chapiter. Overstappen dus, en dat is nooit leuk.
Vandaar dat in het Westland stemmen opgaan om dan Randstadrail maar door te trekken naar (circa) het dozijn dorpen waarin de 100.000 inwoners van de gemeente Westland domicilie vinden. De gemeente acht zulks pas na 2020 opportuun, en denkt tot die tijd wel voldoende te hebben aan de paarhonderd meter tramspoor van HTM-lijn 16 en 17 bij de Dorpskade in Wateringen. Toch is het zaak, nu alvast te gaan nadenken over een uitgebreid tramnet in het Westland, vonden de tramadepten. Westlandrail, moet dat net natuurlijk gaan heten.
Onder meer door Groen Links werd een site opgericht, waar gediscussieerd kan worden over dit onderwerp; Verdonks Wikibeleid lijkt ook aan de linker zijde van het politieke spectrum school te maken. De site heet: Westlandrail, zoals gezegd. De oprichters vinden dat snel overleg tot stand moet komen tussen de talloze partijen die bij het OV in het Westland betrokken zijn: de gemeente, het stadsgewest Haaglanden, de provincie en nog zo een paar meer.
Op een zeer globaal kaartje is te zien hoe men zich Westlandrail voorstelt. Er komt een Kustroute en een Veilingroute. De eerste loopt vanuit de residentie via Monster / Ter Heijde en ‘'s-Gravenzande naar Naaldwijk; de tweede via Poeldijk, Naaldwijk en Westerlee naar Maassluis. Daar kan aangetakt worden op de Hoekse Lijn, die op de nominatie staat ver-lightraild te worden door de RET. In, of liever: onder Naaldwijk sluiten beide takken op elkaar aan.
’s Nachts zal goederenvervoer plaatsvinden over de tramrails. Overdag kun je je fiets meenemen in de tram (wat in Randstadrail nu alleen na 19.00 uur mogelijk is). Een overbodige luxe is dat niet; als je het kaartje op de site bekijkt, gaat Westlandrail straks meer langs de dorpen dan erdoorheen.
Dat is, voor zover ik begrijp, ook de reden dat de gemeente wat huiverig is voor lightrail. Men vreest ‘verstening’ van de gebieden aan weerszijden van de tramroutes. Daar zullen huizen gebouwd moeten worden om passagiers te leveren voor die lightrail, die duur is in exploitatie en daarom goed benut moet worden.
Een verstening, die aan de andere kant wel weer tot het beleid van de gemeente behoort. Poeldijk bijvoorbeeld, groeit gestadig door in de richting van Den Haag. Ook het gebied tussen Monster en de klinieken van Parnassia aan de zuidwestkant van Den Haag staat op de nominatie om volgebouwd te worden. En de mensen die daar gaan wonen hebben dan natuurlijk straks weer goed OV nodig, anders kruipen ze allemaal weer in de auto.
Het Westland kende aan het einde van de 19e en het begin van de 20ste eeuw een vrij uitgebreid stoomtramnet, dat geëxploiteerd werd door de WSM, Westlandsche Stoomtram Mij. Rond 1930 werd de tram vervangen door de bus. En feitelijk al sedertdien klinkt luid gekanker op het OV op rubberwielen: traag, laagfrequent, volgens kronkelige routes, dat zijn de voornaamste kritiekpunten.
Ik reisde 2,5 middag op dit Westlandse busnet, om misschien nog inspiratie te vinden tot deelname aan de discussie op Westlandrail.
Eerst een paar foto’s van het OV-knooppunt Leyenburg. Tijd om te fotograferen heb je daar in ieder geval wel. Van de beloofde aansluiting Randstadrail - bus komt weinig terecht. Dat is ook moeilijk, als Randstadrail om de 10 minuten rijdt, en de bus om het kwartier of halfuur. Maar zelfs als je volgens het boekje aansluiting hebt, gaat die praktijk nogal eens verloren. Mijn Randstadrail moest om .56 aankomen; bus 35 naar ’'s-Gravenzande - Hoek van Holland zou ook om .56 vertrekken. Je hebt hier een mooie crossplatform-overstap. Mijn tram had een minuut vertraging. Maar natuurlijk was de Connexxionbus op de seconde op tijd vertrokken. Dat betekent een half uur wachten, en gedurende die tijd zag ik het volgende:
Tijdens een novemberstorm, gepaard gaande met slagregens, moet je hier niet staan. Ook chauffeurs hoor je klagen over dit knooppunt. De opstelruimte is krap, en er zijn veel conflicterende bus- en trambewegingen. ‘Het zag er vast wel mooi uit op de tekentafel’, zei een chauffeur me.
De eerste aanrijding-met-gewonden viel hier te betreuren op vrijdag 9 mei 2008: een Randstadrailvoertuig boorde zich in een bus van HTM-lijn 26. Zie de foto’s op onze bijna-naamgenoot De Digitale Tram, die er zoals gewoonlijk bovenop stond.
RR4
Aantakken op Connexxion
Tram 6 heeft de nieuwe keerlus verlaten, in een hoekje van het ziekenhuisterrein, en zet koers naar Leidsenhage
De laatste overgebleven snelbus
Al uit de jaren 80 herinner ik me discussies over aantakken en doortrekken. In 1982 ging HTM-tramlijn 2, Kraaijenstein - CS, van start (thans: Kraaijenstein – Leidschendam Noord). Er waren pleidooien om de bussen uit ’s-Gravenzande / Monster hier op aan te laten takken. De ROVER-afdeling Den Haag protesteerde terecht tegen dit voorstel: met zo’n overstap van langzaam op langzaam verkeer zou men ongeveer 40% van de reizigers wegjagen. Het aantakken ging niet door; toen nog niet.
In 1989, 1990 of daaromtrent, zat ik als OV-voorvechter in Wijs op Weg – regio Den Haag. Wijs op Weg, dat klinkt wat evangelisch, maar het was een denktank van actiegroepen, consumentenorganisaties, ambtenaren, vervoersdeskundigen en politici over milieuvriendelijke vormen van vervoer. Een denktank, er werd zeer diep en intensief nagedacht, al herinner ik me van die arbeid geen aansprekende resultaten waarmee je naar buiten kon treden.
Ik heb een HTM-hotemetoot toen al een pleidooi horen houden voor wat uiteindelijk Randstadrail werd: het vertrammen van de Zoetermeer- en Hofpleinlijn. Ik vond het een bespottelijk plan; de krakeling van Zoetermeer had net zijn tweede lustrum gevierd, en nu de hele boel alweer op de schop gooien voor een paar miljard gulden? ‘Kijk eens naar het Westland’, zei ik. ‘Daar wonen honderdduizend mensen en daar zijn in de tuinen en kassen tienduizenden arbeidsplaatsen die voornamelijk door Hagenaars vervuld worden. Kun je daar dan geen tram heen laten rijden?’
Men keek me aan alsof ik volslagen krankzinnig was. Omdat ik toen mijn tijd zover vooruit was, zal ik nu de laatste zijn om te zeggen dat een tram door het Westland onzin is; dan zou ik mijn eigen betoog van 20 jaar geleden ontkrachten. Toch passen een paar kanttekeningen bij het plan van de groene partij.
Tijdens die 2,5 middag vond ik dat het nogal meeviel met de bus. Natuurlijk: een alternatief voor de auto biedt hij niet; ik zag die middagen vooral scholieren en hoogbejaarden als medepassagiers. Maar bijvoorbeeld lijn 31 (Leyenburg – Monster – ’'s-Gravenzande – Naaldwijk) rijdt om het kwartier. Het busnet is verder heel dicht; je komt met de bus op vrijwel elke straathoek van de Westlandse dorpen. Ook het winkelhart van Naaldwijk is goed bereikbaar. Dat is in ieder geval een voordeel boven de tram, die zoals gezegd de buitenrand aanhoudt.
Daarvoor heb je natuurlijk straks die fietstrams. Maar ik zie nog niet het hele dorp Honselersdijk (om er één te noemen die de tram straks slechts langs ziet rijden) ’s morgens om 7:30 met de fiets in de tram zitten. Een aanvullend busnet zal noodzakelijk blijven. Daar lees je weinig over op Westlandrail. Ik weet dat in groene kringen de opvatting heerst dat de bus helemaal niet thuishoort in de bebouwde kom. Buspassagiers, let op uw saeck! Een pleidooi voor afschaffing van uw vervoermiddel is nooit ver weg! Die dure tram moet tenslotte ook betaald worden.
Natuurlijk had ROVER-Den Haag gelijk, in 1982. Overstappen heeft een sterk afstotende werking. Invoering van knooppunt Leyenburg zal het OV in het Westland uiteindelijk geen goed doen. En de initiatiefnemers tot Westlandrail hebben ook groot gelijk in hun streven naar doorgaande verbindingen, in hun geval per tram. In een halfuur van hartje- Den Haag naar elke uithoek van het Westland, dat is pas aantrekkelijk!
Maar dan zijn de huidige tramroutes van Randstadrail volkomen ongeschikt. RR4 en RR3 doen nu al bijna een half uur over het stukje van CS naar hun respectievelijke eindpunten bij De Uithof en in Loosduinen.
Die routes zullen dus gestrekt moeten worden, of Westlandrail zal aparte routes moeten krijgen. De Duinroute moet gekoppeld worden aan die van de huidige HTM-lijn 2, waarvan het me altijd een raadsel is geweest dat die niet meteen is opgewaardeerd tot Randstadrailniveau. De Veilingroute kan mooi aansluiten op RR4, maar die meander naar de Uithof zal er dan toch uitgesneden moeten worden. Rechtdoor over de Escamplaan, luidt dan de marsorder, anders wordt Westlandrail net zo traag als de bus nu.
Zo bereik je het Westland wat sneller. En dan, als je er eenmaal bent? Lang niet overal op de door Westlandrail beoogde route is de weginfrastructuur geschikt voor een dubbelsporige, vrije lightrailbaan (die tussen twee haakjes een metertje breder is dan een klassieke trambaan). Dat zie je als je daar rondrijdt per bus, maar je hoeft er tegenwoordig je studeerkamer niet eens voor te verlaten; met Google Maps krijg je al een prachtige indruk. Je ziet dan dat de twee belangrijkste uitvalswegen van Den Haag, de Nieuweweg naar Poeldijk, en de Monsterseweg langs Parnassia, niet erg geschikt zijn voor zo’n lightrailbaan.
Een paar lijnen op een kaart zetten is niet zo moeilijk. Maar hoe kom je tot een realistisch tramvoorstel? Dat is de taak waar de initiatiefnemers tot Westlandrail voor staan. Van een Wiki heb je daarbij niet veel steun. De commentaren die tot dusverre op de site zijn gezet, zijn voornamelijk afkomstig van xenofobe Westlanders die vrezen dat Haags tuig per tram naar hun woning zal sporen, teneinde die leeg te roven. Pffff!
Ik brainstorm maar wat, net als in die denktank. Ten slotte nog deze windvlaag uit mijn brein. Tegelijk met de opening van knooppunt Leyenburg zijn vrijwel alle snelbusdiensten in het Westland gesneuveld. Je hebt nu alleen nog Interliner 86: Leyenburg – Poeldijk – Honselersdijk – Naaldwijk – Maasland – Schiedam Centrum – (Rotterdam CS).
Er was een spitssneldienst die binnen een half uur van Naaldwijk naar Hollands Spoor en de Haagse Hogeschool reed. Je had spitssneldiensten van Den Haag CS naar Naaldwijk en Maasland. Opheffing of inkorting daarvan heeft, voor zover ik weet, niet tot hevige protesten geleid. Is de Westlander echt zo gehecht aan directe verbindingen en een hoge snelheid? Of is ‘Wij Sukkelen Maar’, dat ooit de uitleg was van WSM, nog steeds het adagium? Zit het Westland echt te wachten op hoogwaardig railverkeer? Als ik de commentaren lees op de site, doet niet elke Westlander dat. En draagvlak onder de bevolking, dat zul je echt moeten hebben, anders wordt een tramproject een langslepend drama, net als de Rijngouwelijn.
Goed, hier nog wat foto’s van bussen in het Westland. Ik heb in die streek ook nog gewandeld, daarover dus meer in de volgende aflevering.
De verkeersopstoppingen in het Westland zijn berucht. Ze worden niet alleen veroorzaakt door de tienduizenden auto’s van die honderdduizend Westlanders, maar ook en vooral door het intensieve vrachtverkeer van en naar de veilingen. Hier staan we vast in de buurt van Westerlee.
Ergens in ’'s-Gravenzande sluit lijn 35 (Leyenburg – Hoek van Holland) aan op 31 (Leyenburg – Monster - ’'s-Gravenzande – Naaldwijk).
Lijn 128 (Delft – De Lier – Naaldwijk) ter hoogte van ’t Woudt.
Lijn 86 in Honselersdijk
Het hart van het OV in het Westland: het busstation aan de Verdilaan in Naaldwijk
101 jaar oud is het tramstation van Naaldwijk. Het ligt op een paar stappen van het huidige busstation.
Zo zag het er een eeuw geleden uit
Lijn 30 (Den Haag CS – Voorburg – Rijswijk – Wateringen – Kwintsheul – Honselersdijk – Naaldwijk – Westerlee – Maasdijk – Maassluis West) op de Maasdijk bij het gelijknamige dorp
Busstationnetje bij Maassluis West, met bus 38 op punt van vertrek naar Delft via Maasland en Schipluiden. Hier beleefde ik trouwens nog een ‘fraai’ chipkaartmoment, zie hier.
Frans Mensonides
19 mei 2008
Er geweest: dinsdag 29 april, vrijdag 2 mei en woensdag 7 mei 2008
© Frans Mensonides, Leiden, 2008. Oude afbeelding overgenomen uit: J.C. Van Hartingsveldt, De Westlandsche stoomtram. Rotterdam 1981. Trams en tramlijnen 31.