Dit werk door scheppend kunstenaar Quinty Meischl staat op
de grens van Haveneiland en Centrumeiland op Amsterdam IJburg. Hier in
de buurt komt ergens een
tramhalte.
Zo’n beeldrijm met de scheppende man op het verkeersbord is
vanzelfsprekend
een inkoppertje voor een lollige fotograaf.
GVB-Tramlijnen 25 (Station Amsterdam Zuid – Amstelveen
Westwijk) en 26 (Amsterdam Centraal- IJburg) zijn de 2 buitenbeentjes van het
Amsterdamse tramnet. Letterlijk: ze komen het verst buiten het centrum, waar
lijn 26 alleen maar een stukje langs scheert, en lijn 25 helemaal nooit opduikt.
Maar het zijn ook buitenbeentjes qua: lekker opschieten.
Beide lijnen rijden in een on-Amsterdams tempo: maximaal 70 km/per uur op hun vrijliggende
baan en gemiddeld zo’n 25 à 26 km/uur. Dat is ongeveer het dubbele van wat de
trams halen binnen de grachtengordel.
Het zijn de 2 tramlijnen met de hoogste nummers. De enige
trams ook waarin je je niet zit op te vreten door het trage tempo. Het zijn ook
de enige tramlijnen die naast een nummer ook een naam hebben: de Amsteltram,
resp. de IJtram.
Aan die 2 lijnen heb ik in het verleden ruimschoots aandacht
besteed (zie de overzichten hieronder). Maar allebei ondergaan ze momenteel een
doortrekking, dus ik grijp de gelegenheid met beide handen aan om ze weer eens
te nemen.
Lijn 26 wordt tussen nu en 2025 ca. 2 km doorgetrokken over
de 2 vers opgespoten eilanden die de afgelopen jaren toegevoegd zijn aan
IJburg: Centrumeiland en Strandeiland. Aan de doortrekking van lijn 25 van
Amstelveen naar Uithoorn wordt al jarenlang gewerkt. In tegenstelling tot die
van lijn 26 liggen de sporen er al en staat er een proefbedrijf op stapel.
Meer over IJburg en de IJtram:
IJ! Met de
IJtram langs de IJ-oever naar IJburg (juni 2005)
Over uitstel en wat we toch nog gekregen hebben: (o.a.:) (Bl)IJburg, helemaal tot de
rand (september 2007)
In het voetspoor
van Nescio: Diemen,
Nesciobrug, IJburg (fotowandeling) (oktober 2008)
Zeeburgereiland (in rubriek Beminde zaterdag; juni 2016)
IJburg
We beginnen met de tram met het hoogste nummer: lijn 26.
De geschiedenis van IJburg en zijn tram heb ik al eens
opgeschreven in de documenten hierboven. Maar nog even in het kort: IJburg is
een archipel van met zand opgespoten eilanden aan de oostkant van Amsterdam. In
de jaren 90 en 00 zijn er 5 gerealiseerd en bebouwd: Steigereiland, Haveneiland
en de 3 Rieteilanden.
Daarna trad een mondiale crisis in en daarmee uitstel. Maar
de afgelopen jaren zijn er nog 2 nieuwe eilanden bijgekomen: Centrumeiland en Strandeiland.
In de jaren 30 zal er nog een eiland opgespoten worden, het Buiteneiland. Dat
zal echter niet bebouwd
worden, maar gaat dienst doen als natuur- en recreatiegebied.
Ligging van de eilanden op IJburg.
foto: Curt1us, overgenomen van Wikipeda: IJburg
Lijn 26 ging in 2005 rijden, toen nog voornamelijk langs
zandvlaktes met hier en daar een blok huizen. Hij heeft zijn beginpunt op het
plein voor Amsterdam Centraal, waar een stuk of andere 10 tramlijnen hun
keerlus ronden voordat ze terugrijden, de stad in. Maar de IJtram gaat als
enige het spoor onderdoor en volgt daarna over 2 km de zuidoever van het water
waarna hij genoemd is. Daarna spoedt hij zich door de 1500 meter lange Piet Heintunnel
naar het Zeeburgereiland.
En dat is dan weer een buitenbeentje binnen het eilandenrijk
aan de oostkant van Amsterdam. Het hoort niet tot IJburg, maar dateert al uit
het begin van de 20ste eeuw. In 2005 was er niet veel meer dan een drukbezochte
camping, en er was dan ook voldoende ruimte voor een opstelsporen voor de
IJtrams. Daarvan is onlangs de capaciteit nog uitgebreid, met het oog op de
toekomst van de lijn.
Tegenwoordig is ook het Zeeburgereiland dichtbebouwd. In
totaal wonen er nu 30.000 mensen in dit gebied: IJburg plus het
Zeeburgereiland.
Zeeburgereiland
Lijn 26 rijdt verder via het Steigereiland naar het eindpunt
op het Haveneiland.
De 8,5 lange tramverbinding maakte zich snel populair bij de
IJburgers en groeide mee met de wijk. Kort na de opening van de lijn in 2005
werden er 5000 reizigers per dag vervoerd. Aan het eind van de jaren 00 was dat
opgelopen tot 9000 en tegen het einde van de jaren 10 zelfs tot 23.000.
In de spits reden de trams elke 4 minuten. Toen kwam met op
het idee om te gaan rijden met 2 gekoppelde wagens en de frequentie terug te
brengen tot een nog alleszins acceptabele 6 minuten. Dat gebeurde uitgerekend
in 2020, hartje-corona, toen de trams vrijwel leeg heen en weer reden.
Lijn 26 rijdt 7 dagen per week overdags elke 10 minuten,
althans in de zomervakantie, die in Amsterdam dit jaar duurt tot maandag 4
september. Vrij karig vergeleken bij die 6 minuten van weleer. Maar in
september stijgt de frequentie in ieder geval naar 7½ minuut.
De lijn wordt gereden met 2 gekoppelde Combino’s, met een
totale zitplaatscapaciteit voor ruim 100 reizigers. De trams zijn uitgerust met
wat ook hier een TREINbeïnvloedingssysteem heet, om veilig door de Piet
Heintunnel te kunnen rijden.
De afgelopen jaren is er weinig veranderd aan de IJtram. Er
kwam op het Zeeburgereiland een halte bij, Bob Haarmslaan, genoemd naar een
Ajax-clubicoon. En de tram kreeg een eigen keerlus bij Amsterdam Centraal, aan
de noordzijde van het spoor, bij busstation IJsei. Deze lus wordt alleen
gebruikt bij stremmingen aan de voorzijde van het station. Vóór de aanleg van
dit lusje werd de lijn bij calamiteiten ingekort tot het traject IJburg - Zeeburgereiland,
en dan bleef er erg weinig van over.
En hoe nu verder? Het kleine Centrumeiland, ca. 20 hectare, wordt
bebouwd met woningen voor ongeveer 4000 nieuwe IJburgers. Het veel grotere Strandeiland
(100 ha) is nu nog woest en ledig, maar zal ooit plaats bieden aan nog eens
20.000 mensen.
Tussen nu en 2025 wordt de IJtram over 2 kilometer
doorgetrokken, min of meer rechtdoor, via het Centrumeiland naar het
Strandeiland. Er komen 3 nieuwe haltes. Later, maar dan schrijven we al de
jaren 30, gaat de tram ook nog afbuigen naar het noorden, na de allerlaatste,
ultieme eindhalte.
Tegen die tijd zou het passagiersaanbod wel eens kunnen
stijgen naar 40.000 per dag. Hangen ze dan nog een 3e wagen vast aan die
tramtreinen, of gaan ze weer om de 4 minuten rijden? Of komt er alsnog een
metro? Bij de aanleg van de naar Piet Hein vernoemde auto- en railtunnel werd
uitgegaan van een IJburg dat dubbel zo groot was als nu. In de jaren 90 was het
plan: 100.000 inwoners op IJburg en een metro erheen. Door de buis voor
railvervoer kwam uiteindelijk een tram te rijden, maar hij is geschikt voor de
metro.
Overgenomen van Gemeente Amsterdam, IJburg: Verlengen IJtram
Na de wandeltocht door de decennia hierboven, nu een echte
wandeling. Op zaterdag 28 augustus begeef ik me naar IJburg om het traject van
de tramverlenging te lopen. Maar ik kom niet veel verder dan de eerste 500
meter, waar nog niets te zien is van rails of bovenleidingen. Daarna stuit ik
op hekken. Als wandelaar kun je hier alleen afbuigen naar het Strand IJburg.
Dat strand blijft definitief op die plek waar het nu ligt:
aan de westkust van het Strandeiland. Het vervangt het Strand Blijburg dat in
de loop van zijn bestaan een keer of 4 verplaatst is, in verband met het
oprukken van de bebouwing.
In die oude stukjes over IJburg die ik hierboven aangehaald
heb, roemde ik vaak het licht dat er feller is dan op het vasteland, de wind die
harder blaast en de wolkenpatronen die veel indrukwekkender zijn. Maar die
laatste bestaan vanmiddag, als ik de weg naar het strand wil inslaan, uit
vieze, zwarte donderwolken.
Het begint te rommelen en te weerlichten in de verte. Onweer
behoort tot de talloze dingen waar ik bang voor ben. Ik loop ijlings
(IJ-lings!) terug naar de bewoonde wereld en de tramhalte. Schuin aan de
overkant van de weg ontwaar ik een cafetaria. Maar laat ook maar; de tram komt er
net aan; wegwezen!
2 dagen later, maandagmiddag, kom ik terug. We hebben nu redelijk
aangenaam nazomerweer; wind (die je hier altijd hebt) en een wazig zonnetje.
Echt strandweer is het niet, met een gevoelstemperatuur van 16 graden, maar wel
uitgelezen wandelweer. Weinig mensen verdringen zich voor de automaat met
gratis zonnebrandcrème, ter beschikking gesteld door het Zilveren Kruis.
Dit strand ziet er beter uit dan zijn voorganger, Strand
Blijburg. Daar stonden van die gammele, houten noodgebouwen, die de indruk
maakten dat ze elk moment konden wegwaaien, of zelfs al weggewaaid waren.
Op dit nieuwe strand zijn voldoende voorzieningen aanwezig
om de mensen te vermaken, te laven en te spijzigen. Voor de inwendige mens is
er overdags een kioskje open. Verder heb je er een heus restaurant, een Japans
restaurant. Dat opent zijn deuren om 17:00 uur, als de zon al ter kimme neigt,
of daar in de winter al achter is verdwenen.
Er is een reddingsbrigade actief en er is een EHBO-post waar
je, indien noodzakelijk, gereanimeerd kunt worden. Verder kun je hier leren surfen
en suppen (je over water verplaatsen op een drijvend, plastic vlot). Kinderen
leven er hun creativiteit uit in het paviljoen Vrijland.
Aan de overkant van het Buiten-IJ zie ik vaag in de verte
het dijkdorp Durgerdam.
Ik loop terug naar het Centrumeiland dat nu ongeveer voor de
helft bebouwd is. Een stukadoorsbedrijf noemt zich: De Wandgrimeur.
De huizenblokken worden uitgevoerd in de typische
IJburgstijl: strakke lijnen, frisse kleuren. Sommige juist voltooide huizen
zijn afgedekt met plastic. Het lijkt op pakpapier dat de gelukkige eigenaars
eraf mogen scheuren zodra ze de sleutel ontvangen hebben. Voor veel
Amsterdammers uit de oudere wijken moet hun huis op IJburg aanvoelen als een
cadeautje.
Het Centrumeiland heeft dus nog geen tramhalte, maar wel één
bushalte. GVB-lijn 66 rijdt hier en verbindt IJburg met Amsterdam-Zuidoost. Hij
begint op het Haveneiland en rijdt daarvandaan via het Centrumeiland, Metrostation
Ganzenhoef en winkelcentrum Amsterdamse Poort naar station Amsterdam Bijlmer
Arena. Ik verlaat IJburg met die bus.
Centrumeiland
Overgenomen van Uithoornlijn
Meer over de
Amsteltram:
Door de Ronde Venen, Aan het Spoor en met de Amstelveenlijn (maart 2017)
Onderuit! Amstelveenlijn wordt Amsteltram (maart 2019)
Amsteltram lijn 25 ready to start (in rubriek Beminde zaterdag; juni 2021)
De Amsteltram verbindt sinds december 2020 station Amsterdam
Zuid met Amstelveen Westwijk. Ook deze 10 km lange lijn wordt gereden met 2
gekoppelde trams; geen Combino’s, maar brandnieuwe Urbos’en. Hij rijdt in de
vakantie in een wel erg dunne 12-minutendienst.
Deze lijn is de opvolger van de Amstelveenlijn (1990-2019),
een merkwaardig bastaardproduct tussen metro en tram in. Van Amsterdam Centraal
reed hij over de Oostlijn van het GVB-metronet naar Amsterdam Zuid. Daar volgde
een metamorfose tot tram, wat hij dan bleef tot het eindpunt Westwijk (tot
2004: Poortwachter).
In het voorjaar van 2019 werd de Amstelveenlijn losgekoppeld
van het metronet, waarvan niet meer overbleef dan een romp. In Amsterdam
Buitenveldert en Amstelveen volgde er daarna een ombouwoperatie die 1½ jaar
duurde. De hoge halteperrons van de v/m Amstelveenlijn maakten plaats voor
lage. Enkele haltes werden opgeheven, voor meer tempo. Om dezelfde reden werden
enkele andere haltes verdiept aangelegd, om drukke kruisingen met het
autoverkeer op te heffen.
Meteen toen de Amsteltram eind 2020 was gaan rijden, begon
het werk aan een 5¼ km lange verlenging naar Uithoorn, onder de werktitel
Uithoornlijn. Die is nu zover gevorderd dat er al enkele proefritten gereden
zijn. Op de dag dat ik ga kijken, woensdag 30 augustus 2023, is er geen tram te
bekennen. Maar een proefbedrijf van maar liefst een jaar werpt zijn schaduw wel
vooruit met overvloedige waarschuwingen aan verkeersdeelnemers.
Ook sommige straatnamen in Uithoorn lijken te preluderen op
de tram. Bartram, komt er straks een tram met een barrijtuig? Nee, Bertram blijkt
er te staan, als ik dichterbij gekomen ben. Andere straatnamen, zoals Aan Het Spoor,
grijpen terug op een verleden ver voor de Amstelveenlijn. Tot 1950 kon je in Uithoorn
instappen in een stoomtrein op de Haarlemmermeerspoorlijn.
Uithoorn was toen een zeer nietig dorpje en nog niet de
30.000 inwoners tellende forenzenplaats van nu. In de zomer van 2024 is
Uithoorn na een onderbreking van 74 jaar weer per rail bereikbaar. Zouden er Uithoornaars zijn die zich nog
kunnen herinneren dat ze op station Uithoorn in de stoomboemel gestapt zijn, en
straks als bejaarde de Urbos nemen? Hun aantal zal gering zijn.
Oud en nieuw naast elkaar bij het Haarlemmermeer-station van
Uithoorn, dat het nieuwe eindpunt wordt van lijn 25. Het stootblok van de tram
ligt op een paar meter afstand van de bushalte.
Het busstation van Uithoorn, dat straks tevens tramhalte is.
Ik ben hier gekomen met R-netbus 340 (Haarlem – Uithoorn) vanuit Hoofdorp.
Straks vertrek ik met een andere R-net: lijn 347 naar Amsterdam Elandsgracht,
om in Amstelveen helemaal aan het eind van de middag toch nog over te stappen op
het onderwerp van dit hoofdstuk, de Amsteltram.
Vanmiddag dwaal ik een paar uur lang door Uithoorn. Het is
een wat verbrokkelde wandeling langs stukken trambaan en op de terugweg door
doorsnee-saaie nieuwbouwwijken. Ik ga het tramtracé straks in wegvolgorde
beschrijven.
Vier regenbuien krijg ik vanmiddag over me heen. Je zou het
maartse buien noemen als het geen augustus was. Bij de eerste schuil ik in een
tunnel, bij 2 volgende, wat mildere buien onder mijn hoodie, en bij de 4e, een
hevige, onder de luifel van een terminaal ogende winkelgalerij in een wijk uit
de 60’s.
Tijd om mijn zonden of andere besognes te overdenken. Uithoorn
is niet moeders mooiste onder de dorpen in Noord-Holland. Nee, ik zou die
plaats beslist niet zetten op die lijst van oorden waar ik mijn levensavond zou
willen slijten, als ik die lijst nog had. Nu ik met pensioen ben, heb ik besloten
om in mijn eigen huis te blijven wonen totdat ik er horizontaal uit weggedragen
wordt. Ouwe bomen moet je sowieso niet verplanten.
Mensen als ik vormen het verdriet van GroenLinks. Ze zouden
me het liefst verdrijven uit mijn te grote eengezinswoning voor een man alleen,
om plaats te maken voor een jong gezin. En de kosten voor gezondheidzorg voor
ouderen lopen in hun ogen ook te sterk op. Vandaar hun voorstel van een paar
jaar geleden om 70-plussers (wat ik tussen haakjes nog niet ben) dure
behandelingen in het ziekenhuis uit het hoofd te gaan praten.
Die keutel werd wel weer snel ingetrokken. Maar je moet als
senior echt niet op die partij stemmen. En daarmee ook niet op de PvdA, met wie
ze een wankel verstandshuwelijk hebben gesloten. Die laatste partij veroorzaakt
bij mij soms nog wel een vage vorm van nostalgie. Ik stam uit een lichtrood
nest, we lazen het Vrije Volk en de VARA-gids, en mijn te vroeg overleden vader
was actief in de PvdA. Maar is dat een reden om er 60 jaar later nog op te
stemmen?
Hoe gaat het intussen met Omtzigts NSC? Zijn vijanden
schreven een paar weken geleden nog honend dat hij nooit de 50, 60 kandidaten bij
elkaar zou krijgen die een grotere partij toch wel op zijn lijst moest zetten.
Maar hij heeft nu al meer dan 1000 sollicitaties binnen van aspirant-Kamerleden.
Natuurlijk zitten er avonturiers bij die zich vooral aangetrokken voelen door
de ‘schadeloosstelling’ van een heel dikke ton per jaar voor wat voor sommigen niet
meer is dan dolce far niente. Maar een paar goede kandidaten zullen er toch
ook wel tussen zitten.
Die getto-hoodie staat knap louche, als ik mezelf bekijk in
een etalageruit. Ik heb vorig jaar een paar van die dikke vesten met capuchon gekocht
om de energiecrisis-winter het hoofd te bieden. Thermostaat een paar graden
lager en me gewoon wat dikker kleden. En in mijn te grote huis heb ik alle
radiatoren in vertrekken waar ik zelden kom, uitgedraaid. En een dikker dekbed
op mijn bed gelegd. Het voordeel van de status van alleenstaande is ook dat ik
geen koukleum heb als huisgenoot, die de thermostaat telkens stiekem op 27 zet
als ik even niet kijk.
Honderden euro’s per wintermaand bespaard, zonder ook maar
een moment kou te lijden en zelfs zonder binnenshuis de capuchon op te hoeven
zetten; ik was beslist niet ontevreden.
De regen is opgehouden, en daarmee ook deze, op mijn site
onvermijdelijke, volstrekt irrelevante uitweiding. Ik laat de zieltogende
winkelgalerij achter me – die ik naderhand met geen mogelijkheid terug kan
vinden op GoogleMaps; ligt hij in een luguber tweeduister, of zo? Terug naar de
Amsteltram.
De verlenging daarvan is geheel aangelegd op het oude talud
van de Haarlemmermeerspoorlijn. Je vraagt je af waarom ze dan nog 3½ jaar nodig
hadden om er een paar rails op neer te leggen, maar goed.
De eerste 2 km van de nieuwe tramroute is al jarenlang in gebruik
als vrije busbaan. Na 1¼ km heb je het busstation. Tussen het oude
spoorwegstation en het busstation loopt een hondenuitlaatpaadje aan de voet van
de v/m spoordijk, thans bus- en straks ook tramdijk. Op dit stuk van de baan
rijden bussen naar Oudewater (lijn 123) en Breukelen (130 en 526).
Merkwaardigerwijs gaat de tramhalte bij het busstation geen
Busstation heten, maar Station. Terwijl de halte bij het station de naam
Uithoorn Centrum krijgt. Net zo merkwaardig vind ik het opstelspoor bij het
busstation, al bij de 2e halte van de lijn.
In wegvolgorde, om niet te zeggen: hodologisch. Linksboven
het oude station; 2e en 1e van rechts op de bovenste rij en linksonder 3 maal
het busstation; midden op de onderste rij de halte Aan de Zoom.
Bij het busstation is volop horeca aanwezig. Het winkelcentrumpje hier is wel
veel florissanter dan dat van daarnet.
Daarna loop ik verder langs de gecombineerde tram-busbaan.
Op de foto de tunnel onder de Zijdelweg. Hier rijden de bussen naar Alphen aan
den Rijn (147 en 247) en Haarlem (340). De baan ligt achter geluidsschermen.
Een kleine kilometer voorbij het busstation splitst de
trambaan af van de busbaan en neemt een bocht rechtsaf. Ik maak een omweggetje
door een nieuwbouwwijk om de trambaan weer te bereiken. Al gauw zie ik de 3e en
laatste halte binnen Uithoorn: Aan de Zoom.
De trambaan loopt daarna nog eens ¾ km door totdat de grens
van de bebouwde kom bereikt is. Ik volg de baan over een paadje langs water en
riet. Daar is geen halte meer. Lijn 25 stopt niet op iedere straathoek. Het is
een sneltram, al heet hij niet zo. Volgend jaar reis je in een halfuurtje van
Uithoorn naar Amsterdam Zuid. Met overstap op de Noord/Zuidmetro bereik je in 3
kwartier de Bijenkorf, de Dam en Madame Tussauds.
Voorbij het eind van Uithoorn neemt de trambaan een viaduct
over de N201. Ik fotografeer dit punt door de spijlen van een ijzeren hek heen,
en door een cameralens met regendruppels. De foto (rechtsonder) valt daardoor
wat vaag uit.
Nog 1½ km verder bereikt
de tram dan het punt waar sinds 2020 het opstelspoor ligt, en nog weer 1 km
verderop de huidige eindhalte Westwijk. Er loopt geen wandelpad langs het oude
spoortalud. Dus hier eindigt mijn wandeling.
Over een jaar ga ik dit artikel (waarin erg veel jaartallen
en breuken voorkomen. Ja, ik ben van de getallen en de cijfers) nog eens
dunnetjes overdoen. Hopelijk rijdt de Amsteltram dan en is het eerste stuk van
de verlenging van de IJburgtram zichtbaar.
Halte Amstelveen Poortwachter van de Amsteltram. Die ligt op
de route van R-netten 347 en 348. Deze frequente en drukbeklante buslijnen
lopen in grote lijnen parallel aan de Amsteltram, maar bedienen in Uithoorn en
Amstelveen ook andere wijken. De toekomst van deze lijnen is ongewis, als er straks
zware concurrentie komt van de tram.
Bewoners hebben hun wensen kenbaar mogen maken via een
enquête. Maar zijn gewaarschuwd dat er niet met ieders wensen rekening kan
worden gehouden…
Dit was op De digitale reiziger de laatste aflevering voor
mijn verlate Interrail-zomerreis. Ik ga een week Interrailen door Denemarken.
Daarvan over 14 dagen het eerste verslag. Ik ben er nog nooit geweest, dus ik
denk dat het er wel leuk zal zijn!
Frans Mensonides
3 september 2023
Er geweest: IJburg zaterdag 26 en maandag 28 augustus; Uithoorn woensdag 30
augustus 2023
© Frans Mensonides, Leiden, 2023