Hub, Zeeland, hub! Pilot met mobiliteitshub in Burgh-Haamstede

'Een hopeloos omslachtige, tijdvretende, kostbare manier om de eerste of laatste kilometers van je reis af te leggen'

Hub Kriekemeet, Burgh-Haamstede

De Provincie Zeeland gaat het streekbusvervoer – wat daarvan nog over is na eerdere bezuinigingsrondes – met ingang van december 2024 op een heel andere manier aanpakken. Geen bussen meer die door de woonwijken rijden, waar de mensen willen in- en uitstappen.

Nee, een ‘hub’ aan de rafelrand van elk dorp. Bij zo’n hub kun je van de streekbus overstappen op de deelfiets, de deeltaxi, je eigen geparkeerde fiets, de benenwagen – of op de auto van die sympathieke huisgenoot of buurvrouw die je wel even wil komen afhalen, want dat zal de kortste klap wel worden.

Dat moet zoals gezegd ingaan eind 2024, als de concessie Zeeland opnieuw is aanbesteed. Die is nu in handen van Connexxion.

Burgh-Haamstede - door mij onder zomerse omstandigheden bezocht in 2016 – kreeg de primeur van de Mobiliteitshub. Hier wordt sinds 8 januari 2023 een proef, om niet te zeggen: een ‘pilot’ gehouden met het nieuwe systeem.

Connexxion-bus 133 (Middelburg – Oude-Tonge) stopt tot oktober 2023 alleen nog bij die hub, geheten Kriekemeet, aan de noordkant van het 2½ km. lange, langgerekte dubbeldorp. 4 haltes in de bebouwde kom zijn daarvoor opgeheven. De bus houdt de doorgaande weg aan en komt niet meer in de dorpskernen.

Ik ga erheen. Maar ik ga me eerst even inlezen en vooral inkijken. Het nieuwe systeem werd al in 2021 uitgelegd, in de bovenste video op deze pagina, door de verkeersgedeputeerde Harry van der Maas (SGP). Daar in kringen van OV-bobo’s de overtuiging leeft dat de meeste OV-reizigers volslagen debiel zijn, doet hij dat aan de hand van Playmobil-figuurtjes.  

Voor lange afstanden maak je gebruik van de ‘GROTE BUS’. Volgens de gedeputeerde rijdt die leeg door Zeeland op tijdstippen dat er geen scholieren onderweg zijn (en dat klopt helaas wel). Voor de kortere afstand heb je in Zeeland de Haltetaxi, met als nadeel dat je die ruim van tevoren moet reserveren.

Openbaar vervoer, weet de magistraat, moet dicht bij de mensen zijn. Daarom worden er straks bushaltes opgeheven. Daar kun je dan nog wel vanaf de hub komen met de Haltetaxi. Die je 2 uur van tevoren moet reserveren bij een Mobiliteitscentrale.

Al met al wordt het uit het Playmobil-verhaal niet helemaal duidelijk wat nu het grote voordeel van een hub is boven een bus die gewoon bij jou in de buurt stopt.

Op de 2e video op dezelfde pagina doet ook Paul van de Coevering, ‘Professor Urban Intelligence’ aan de hogeschool van Breda, nog een duit in het zakje over de kwestie. Hij heeft het over Arriva in plaats van Connexxion en vermijdt zorgvuldig, het r-woord te noemen (reiziger), dat vloeken in de kerk is in kringen van OV-deskundologen. Wel spreekt hij één keer over ‘De huidige gebruikers van het openbaar vervoer’, maar hij ziet het als een valkuil om zich al te zeer te verdiepen in de wensen van die groep.

Nee, je kunt je beter richten op de Zeeuwen die het OV nu nog niet gebruiken. Als ik van de Coeverings ge-orakel goed begrijp, denkt hij serieus dat hij met het hub-systeem nieuwe klanten het OV binnen kan trekken. Misschien droomt de hoogleraar van GROTE BUSSEN die ook vol zitten met anderen dan scholieren en studerenden. Maar meestal jaag je vooral een hoop van je oude klanten weg, als je haltes opheft, en win je er weinig nieuwe mee.

Professor is toch wel een term die aan inflatie onderhevig is. Je hoeft geen ster meer te zijn in rocket science, zwarte gaten, snarentheorie of zulke best wel ingewikkelde onderwerpen. Voor mindere goden zijn er ook leerstoelen beschikbaar in bullshitvakken met een interessant klinkende Engelse benaming.

Hoe heeft Zeeland nu het concept Mobiliteitshub uitgewerkt – al dan niet met behulp van die hoogleraar in de Stedelijke Intelligentie? Op deze pagina staat uitgelegd hoe de pilot-hub in Burgh-Haamstede werkt.

De Haltetaxi, bijvoorbeeld. Je moet eenmalig, 5 dagen vóór je eerste rit, een gebruikerspas aanvragen. Dan kun je minimaal 2 uur van te voren een reis boeken met een app of door een telefoontje naar de Mobiliteitscentrale. Dat mag alleen voor een rit van de hub naar een van de 4 haltes waar tot 8 januari de reguliere streekbus nog stopte: A. van de Weijdeweg, J.M. Beijelaan, Burghseweg (Market Plaza), Haamstede Kerk, of vice versa, van halte naar hub.

Er staan ook deelfietsen bij de hub. Ook hiervoor moet je je aanmelden en een App downloaden. Dat is de GoAbout app; met een Engelse naam is zo’n systeem toch meteen een stuk geiler.

Naar de hub lopen kan natuurlijk ook. Misschien kost je dat een stijf kwartier of een krap halfuur, maar als je dan eenmaal in de bus zit, ben je wel een minuut of 3 sneller in Middelburg dan vroeger. De bus kan nu de halte voor je deur overslaan, waar je vroeger altijd opstapte.

Deze inleiding is niet geheel vrij van vooringenomenheid, merk ik bij het overlezen. Misschien kom ik ter plaatse tot een veel positiever oordeel.

De reacties van de reizigers zijn in ieder geval niet mals. Terwijl het plan gepresenteerd wordt als een verbetering, komt het op de reizigers vooral over als platte bezuiniging; nog verdere afbraak van het OV. Uit een enquête van Omroep Zeeland bleek dat het mobiliteitsplan voor de jaren na 2024 zonder pardon afgeschoten zou worden als er een referendum over gehouden zou worden – wat dus ongetwijfeld niet gaat gebeuren.

Burgh

20.000 bushaltes

Op woensdag 1 maart 2023 pak ik de trein van Leiden naar Middelburg; de snelle IC, die elk uur om :45 vertrekt. 1 maart, niet zozeer omdat dit de eerste dag is van de meteorologische lente, maar omdat er zowel op 28 februari 2023 als op 2 maart weer eens gestaakt wordt in het streekvervoer.

Maar het is voor onze eigen bestwil, vinden sommige bij de vakbond aangesloten chauffeurs. Want ze staken ook tegen de afbraak van het OV. Daaraan leveren ze zelf met die stakingsacties een niet te verwaarlozen bijdrage, vind ik dan, als reiziger.

Onderweg in de trein denk ik aan een nieuwsbericht dat ik laatst las. Sinds 2018 zijn er ca. 1500 bushaltes verdwenen in heel Nederland. Het aantal zakte van ca. 22.000 naar ca. 20.500. *) In Groningen en Drenthe vond de grootste kaalslag plaats (15, resp. 17% van de haltes opgeheven). Maar in Zeeland groeide het aantal met 1%. Goed, er wordt nu hard aan gewerkt om ook dat aantal flink naar beneden te brengen.

*) met de mitsen en maren die je altijd hebt met statistieken. Zie dit artikel in OV Magazine

Maar toch nog meer dan 20.000 plekken om op de bus te stappen. Hoeveel trein- plus metrostations plus tramhaltes hebben we in Nederland? Naar mijn zeer grove schatting zo ergens tussen de 1500 en 2000, in ieder geval veel minder dan het aantal bus-. Weer een voorbeeld van de triomf van het rubber over het staal, zoals ik dat noem, de bus over de rail. Maar koester die bus dan ook; zeker in een provincie met maar één spoorlijn!

Bus 133 legt de route Middelburg – Burgh-Haamstede – Renesse - Zierikzee – Oude-Tonge af in 1:50 uur. Maar dat zal vast wel iets korter worden als vrijwel alle haltes door hubs zijn vervangen. De lijn is 73 km lang, telt slechts 29 haltes, en wordt gereden met en gemiddelde snelheid van 40 km/uur. Op maandag t/m vrijdag overdags rijdt de bus elk halfuur; op overige tijden eens per uur of nog minder.

Een nutteloos weetje over deze lijn is het feit dat hij door 2 plaatsen rijdt die Serooskerke heten. De ene ligt op het eiland Walcheren, de ander op Schouwen-Duiveland. Ik wil bij beide Serooskerken uitstappen, maar het zal er alleen bij de eerste van komen.

Middelburg – Serooskerke (Walcheren)

Op deze eerste dag van maart pakt het voorjaar meteen uit met overvloedige zon. Mijn eerste busrit van vandaag begint op het zonovergoten, maar niet door reizigers overlopen busstation van Middelburg.

Ik pak bus 133 voor een korte etappe naar Serooskerke op Walcheren. Alleen al uit de vertrekstaat bij de halte blijkt dat scholieren de hoofdmoot vormen van het passagiersaanbod op deze lijn. De bus vertrekt tussen 8:00 en 17:00 om het half uur, maar moet het gedurende de rest van de dag met een veel lagere frequentie doen.

De laatste bus van de dag gaat al om 21:24; op zaterdag zelfs nog een uur eerder. Hier in de regio wonen blijkbaar erg weinig feestbeesten die op zaterdag tot ver na middernacht de bloemetjes buiten gaan zetten. En wie dat toch doet, zal er dan wel voor zorgen dar er een ‘bob’ aanwezig is in het gezelschap.

Ik verkeer zelf in het gezelschap van 4 medepassagiers, die ik taxeer op naar huis terugkerende hbo’ers. Het is deze week geen voorjaarsvakantie in het Zeeuwse; dat was vorige week al, toen het nog winter was.

De bus rijdt door het mini-dorpje Sint Laurens dat tot de gemeente Middelburg behoort. Langs de weg zijn appels en peren te koop.

Na een rit van nog geen kwartier verlaat de bus de provinciale weg en stopt op een stuk niemandsland dat ingeklemd ligt tussen die weg en Serooskerke. Hier is de enige halte van lijn 133 in het dorp: de halte Gapingseweg. Dit is hier nog een gewone bushalte, en niet, zoals in Burgh-Haamstede, een hub. De bus keert op een rotonde, rijdt dezelfde weg terug en zet zijn rit voort op de provinciale weg.

Serooskerke (Walcheren)

De dorpskern van Serooskerke wordt wel ontsloten door buurtbus 583: Veere – Westkapelle. Veere was nog met een gewone streekbus bereikbaar toen ik er in de adventstijd van 2014 een keer rondliep. Maar het einde tekende zich toen al af. Ook mijn operatie tekende zich af, die in ’14 nog niet nodig bleek, maar waarvoor ik nu dan toch nog op de wachtlijst sta. ☹

Die buurtbus heeft een zeer bescheiden frequentie. Waar lijn 133 nog z’n 20 keer per dag rijdt, doet de 583 dat slechts 20 keer per WEEK. 2-uursdienst van maandag / vrijdag overdag, en ’s avonds en in het weekend niks.

Maar hier komt nu de Haltetaxi om de hoek kijken. Het telefoonnummer staat vermeld op elke buurtbushalte. Ik ga me er straks eens even in verdiepen.

Serooskerke telt een kleine 2000 inwoners, die zich vandaag rond het noenuur geen van allen op straat wagen. De kern ervan wordt, als bij zoveel dorpen in Zuid-West-Nederland, gevormd door de kerkring. Daar in de buurt staat wat op het eerste gezicht een abri lijkt, maar in werkelijkheid het Praathuis de Lindeboom is, voor keuvelende bejaarde mannen; een traditie in dit deel van Nederland.

Maar ook die mannen zitten er niet. Mogelijk zijn ze thuis aan het gamen op hun telefoon, net als hun kleinkinderen die je ook zelden meer aantreft op het voor hen bestemde stuk openbare ruimte.

De Wereldwinkel gaat net open als ik passeer, maar het winkeltje, in een woonhuis, met Zeeuwse poppetjes in klederdracht, wacht op het toeristenseizoen.

Naar de uithoeken van dit dorp ben je vanaf de halte Gapingseweg toch wel een ruim kwartier onderweg. Ik kan het dorp niet ronden in een half uur en neem – in de gemoedsrust die bij deze streek en dit weerstype past – plaats in de abri voor een wachttijd van een minuut of 20. Een vrouw die is komen aanlopen, heeft de bus naar Middelburg gemist, werpt een blik op de haltevertrekstaat en keert naar haar woning terug.

Ik heb nu alle tijd om de gelinkte pagina te bestuderen over de Haltetaxi. Je kunt die boeken voor een rit naar de dichtstbijzijnde halte van het reguliere streekvervoer.

De Haltetaxi is niet speciaal uitgevonden voor de hub van Burgh-Haamstede. Hij bestaat al veel langer en rijdt in heel Zeeland van en naar buurtbushaltes en haltes die ooit zijn opgeheven voor wat betreft de GROTE BUS uit het Playmobil-filmpje. Er zijn honderden van die haltes in de hele provincie.

Je moet de Haltetaxi 2 uur van te voren ontbieden. In de taxi kun je alleen contant betalen (2023!; ik weet nauwelijks meer hoe contant geld eruit ziet!). De ritprijs is, net als die van de OV-chipkaart, samengesteld uit een opstaptarief plus een kilometertarief. Maar de OV-chipkaart is niet geldig in de Haltetaxi, want ‘het is geen openbaar vervoer’ (nee, zeg dat wél!) Dus na overstappen op de streekbus betaal je opnieuw een opstaptarief.

Ik had me nou nog zo voorgenomen om vandaag in Zeeland niet te beginnen over ‘zuunig’, maar dit is natuurlijk een volkomen onaantrekkelijke deal. 5 Serooskerkers zijn vanmorgen dan ook op de fiets naar de halte gekomen; het meest verstandige.

Serooskerke – Burgh-Haamstede

 
Van Oeveren is een particulier busbedrijf uit Zierikzee dat een vloot streekbussen in zijn bezit heeft en veel ritten uitvoert voor Connexxion. Verder doen ze in taxivervoer en verzorgen ze busreizen voor 50-plussers naar diverse landen in Europa. Voor zulke vakanties geldt hetzelfde als voor contant geld: ik wist niet dat het nog bestond.

In 1951 kreeg van Oeveren voor een periode van 100 jaar het recht om busritten te rijden voor de toenmalige streekvervoerder RTM en hun rechtsopvolgers. Connexxion is zo’n op-opvolger van RTM; we hebben nog een hele poos ZWN en ZWN-Groep gehad. Geen mens weet wat er gebeurt als Connexxion de concessie Zeeland verliest; of van Oeveren dan nog steeds aanspraken kan laten gelden op het rijden van busritten.

De firma drijft zo te horen wel op heel oude verdienmodellen. Er komt toch een keer een einde aan: een eeuw is nog geen eeuwigheid; hij is al ver over de helft, bijna op ¾.

Een bijzondere busrit is dit; op de 23 kilometer lange route tussen Serooskerke en Burgh-Haamstede ligt de Oosterscheldekering, een wereldberoemd deltawerk, waar toeristen uit 5 continenten naar komen kijken. Het uitzicht vanaf de N57 bestaat kilometer na kilometer uit wiekende windturbines. Die weg voert, voordat we de Oosterscheldekering bereiken, een kort stukje over het eiland Noord-Beveland.

Uiteindelijk gaan we aan land op Schouwen-Duiveland. Het kustdorp Westenschouwen ligt wat weg van de snelweg. De bus verlaat die weg om de enig overgebleven halte aan de rand van het dorp aan te doen. Die is nog niet gepromoveerd tot hub; het is gewoon een abri met een haltepaal.

Daarna keert de bus via dezelfde weg terug naar de N57. Een paar minuten later zien we Burgh in de verte. De inwoners ervan kunnen vanuit de bus hun huis zien, maar de eerstvolgende halte is pas die hub, helemaal aan het eind van Haamstede, 3 km verderop. Zo’n zeperd moet reizigers toch wel het laatste restje moed en zin ontnemen om nog een keer de bus te nemen.

Hub, Zeeland, hub…

… laat de leeuw niet in zijn hemdje staan, zing je er automatisch achter. De bus heeft dus de hele bebouwde kom van Burgh-Haamstede overgeslagen om nu 3 minuten te vroeg te stoppen bij de Hub Kriekemeet. Hij zal ook 3 minuten te laat vertrekken; de chauffeur zit gezellig te kouten met een kennis. De tijdwinst door het overslaan van de 4 haltes in Burgh-Haamstede gaat zo wel verloren.

Kriekemeet ligt bij een parkeerterreintje achteraf, tegenover de Brandweerkazerne en naast een kerkje: Onze Lieve Vrouwe ter Zee. Na donker niet de meest sociaal veilige plek die je je kunt voorstellen. Er wijst een pijl naar een openbaar toilet, een luxe die niet veel busknooppunten hebben.

Hier zou ik dus over kunnen stappen op de Haltetaxi, als ik 5 dagen geleden een pasje had aangevraagd. De gebruiksaanwijzing voor de deelfietsen, daar komt geen einde aan; hij is 3 keer zo lang als die voor OV-fietsen. Ook hiervoor moet je een pasje aanvragen, geloof ik. Het gebruik van die fietsen zal niet gratis zijn, maar een prijs staat niet vermeld. Er zou een pilot gestart worden met e-bikes, maar hier staan louter mechanische fietsen, tussen de tweewielers die vanmorgen door Burgh-Haamstedenaren in de fietsenstalling zijn geparkeerd.

Ik ga me er niet in verdiepen, en besluit de oude route van de bus te gaan lopen, langs die 4 overgeslagen haltes. Ze zijn allemaal voorzien van het telefoonnummer van de haltetaxi. Een ervan staat bij het oude tramstation. Het reizen over de eilanden in het RTM-tijdperk moet geen pretje geweest zijn, stoomboot en stoomtram, het ging niet snel. Maar je kwam dan nog wel in het hart van de dorpen.

Bij de halte J.M. Beijelaan houd ik het voor gezien. Ik heb de uiterste halte, v.d. Weijdenlaan, niet bereikt. Die ligt 2½ km van de hub af, een ruim halfuur lopen. Op mijn wandeling heb ik niets gezien wat op een Haltetaxi lijkt; ze rijden bepaald niet af en aan.

 




Nee, geen praathuis, maar een (v/m) abri bij de kerk van Haamstede

Ziektebeeld

Ik zeg altijd: je moet er geweest zijn om erover te kunnen oordelen. Maar het ziektebeeld van dit hub-systeem zag ik gisterenavond al heel duidelijk vanachter mijn bureau. Een hopeloos omslachtige, tijdvretende, kostbare manier om de eerste of laatste kilometers van je reis af te leggen.

Ik heb vandaag alleen scholieren, studerenden en grijsaards als medepassagiers gehad, mensen die geen alternatief hebben. Hoe verwachten ze met dit hub-systeem keuzereizigers, automobilisten aan te trekken? Als je al een auto nodig hebt om bij de halte te komen, dan kun je net zo goed in die auto blijven zitten tot ‘bestemming bereikt’.

Als de hub op grote schaal ingevoerd wordt, betekent dit vermoedelijk wel de genadeslag voor het streekvervoer in deze provincie. Zeeland worstelt altijd wel ergens mee, en komt ook altijd weer boven; daar zijn ze beroemd om. Maar voor het busvervoer zou het wel bij worstelen kunnen blijven. Zou het nog bestaan in 2051, het jaar van van Oeverens aangekondigde dood?

Nieuw is het allemaal niet, al vindt de provincie zelf dat ze heel innovatief bezig is. Het lijkt wel wat op het geval van Sint-Willebrord, waar ik begin 2020 was; ook een heel dorp aan de belbus. Ook daar sprak ik al van een ziektebeeld.

Laat ik de rest van deze dag gaan genieten van het mooie weer!, voor zover ik dat tussen de bedrijven door al niet gedaan heb.

Helaas is de pannenkoekenmolen De Graanhalm, waar ik me in ’16 tegoed heb gedaan, buiten het toeristenseizoen gesloten. Maar ik zag op de heenweg al een lunchroom op de kerkring van Haamstede; het is nu wel tijd voor een late lunch.

Tramstation en pannenkoekenmolen

In Zeeland schijnt altijd de zon.

Burgh-Haamstede – Zierikzee

 
De middag is al aardig verstreken als ik bij Kriekemeet post vat bij de halte. Bus 133 uit Middelburg neemt de draai. Een stuk of 10 scholieren stappen uit, die het er weer hebben opzitten voor vandaag. 4 passagiers blijven over, inclusief schrijver dezes.

De volgende halte ligt 5 kilometer verderop en heet Transferium Renesse, waar ik ook was in dat stuk uit 2016. Niemand wil er hier in of uit. We staan hier een eeuw stil, maar er meldt zich echt geen sterveling.

Verder over asfaltlinten door oneindig laagland. De toren van Zierikzee wordt zichtbaar aan de einder. De meer dan half volle maan is dat al vanaf het middaguur. Als je heel goed kijkt, zie je hem helemaal bovenaan op een van de foto’s hieronder.

Als het helder blijft, kunnen we vanavond de meest intieme samenstand van Venus en Jupiter zien van deze eeuw tot nu toe. Pas in 2040 wordt dit schouwspel geëvenaard. Alle media hebben hun liaison gemeld, niet alleen de roddelbladen. Ja, Venus en Jupiter moeten volgens mij toch wel zo eens per jaar samenstaan, maar meestal zie je er weinig van en hoor je er weinig over. En nee, ze kunnen echt niet met elkaar botsen; ze hebben een onderlinge afstand van 670.000.000 km, en lijken alleen vanaf de aarde dicht bij elkaar te staan.

Oh, ik had nog uit willen stappen bij Serooskerke (Schouwen), dat een heel stuk kleiner is dan zijn Walcherse naamgenoot. Maar ik ben er al voorbij; ik knipperde zeker net even met mijn ogen.

Zierikzee

Bus 133 en 395 op busstation Zierikzee

Ik stap, als allerlaatste passagier, uit op het busstation van Zierikzee. De bus blijft hier ook weer 7 minuten staan, alvorens de reis te aanvaarden naar het eindpunt Oude-Tonge op Flakkee, Zuid-Holland. Als de buschauffeurs klagen over te krappe rijtijden, dan hebben ze het  vast niet over lijn 133.

Deze alleraardigste oude havenstad heeft nog een andere belangrijke overstaphalte op de kaart: Sas. Als ze het hub-systeem consequent gaat toepassen, zijn dit straks nog de enige 2 streekvervoerhaltes in de stad, en zullen ze het in de – overigens erg bescheiden - buitenwijken moeten doen met de deelfiets, etc. Maar voor steden geldt dit toekomstbeeld geloof ik niet, en een kleine stad is ook een stad.

Zierikzee heeft veel verrassende fotohoekjes op de plattegrond, nog veel meer dan ik in 2019 schoot. De verkiezingsborden voor de Provinciale Staten leveren een extra doorkijkje. De verkiezingen vallen ook dit jaar weer op de idus van maart. Ik ben niet bijgelovig, maar misschien zouden ze toch eens een andere dag moeten kiezen dan één van onheil.

Net als in Zoutelande ben ik blij dat ik hier ben. Na mijn ronde door de stad houd ik bus 133 voor gezien en pak de snelbus lijn 395 naar Rotterdam, die alleen stopt bij de halte Sas en in Bruinisse. De bus van 17:12 staat gereed voor alweer zijn laatste slag naar Rotterdam van vandaag. Deze lijn was in 1994 een van de eerste Interliners, en in 2016 de laatst overgeblevene. Maar de lijn wordt nu gereden  een normale bus van Van Oeveren.

Over de Grevelingendam, via het Hellegatsplein en door de Heinenoordtunnel bereik ik nog voor zonsondergang Rotterdam.

Frans Mensonides
5 maart 2023
Laatste wijziging: 11 maart 2023
Er geweest: woensdag 1 maart 2023

Halte Sas in Zierikzee. Archieffoto 2019

© Frans Mensonides, Leiden, 2023